Oras Ida ba Mundo 10-10-10

Kampanye Ba Hamenus Emisaun Gas Estufa
husi Movimentu  ba Justica Climatica

Selebra loron kampanye mundial ba hamenus emisaun gas estufa (gas rumah kaca)

Iha loron Domingo, 10/10/2010, iha mundo tomak ema rihun ba rihun sei selebra kampanye internasional ba hamenus gas estufa (gas rumah kaca) ho tema limete komisaun gas estufa to’o 350 ppm hodi bele salva ita nia mundu ne’e.

Iha Timor-Leste, komisaun organizadora sira hakarak atu propoin ba Sua Exelencia, atu hato’o mensajem politika atu populasaun sira iha Dili bele hola parte iha kampanye ne’e ho asaun konkretu ba hapara mobilizasaun tranporte publiku loron ida iha Dili laran durante oras ida hahu husi tuku 15:00-16:00 OTL (Loron Domingo, 10/10/2010).

Asaun konkreta ida ne’e atu hatudu ba mundu, solidaridade povu Timor-Leste ba povu Mundial nebe loron hanesan halao hela kampanye ba limita emisaun gas estufa, nune bele salva ita nia mundo ne’e. Deklarasun no dokumento relevante sira iha annexu.

Liu husi karta ida ne’e, ami husu favour ba Sua Exelencia atu bele kualia ba publiku kona ba importansia hamenus gas estufa ne’e iha Timor-Leste nomos enkoraja ba publiku atu bele partisipa iha kampanye ida ne’e. Sua Exelencia nia apoio moral ne’e nudar forsa bo’ot ida ba hasae konsiensia publiku nian kona ba jestaun ambiente (hamenus lixu, hamenus emisaun, hapara importasaun kareta tuan, haforsa konservasaun biodiversidade no seluk tan).

Dili, 5 Oitubro 2010

Representate Movimento ba Justica Climatica

Demetrio do Amaral de Carvalho 

haburaslorosae@yahoo.com

Kontaktu: Demetrio Amaral (Haburas) +670-723-1881 ka Maximus Tahu (La'o Hamutuk)  +670-733-6307

 

DEKLARASAUN MOVIMENTU BA JUSTISA KLIMATIKA

Mundu ohin loron globalmente hasoru ona impaktu mudansa klimatika ne’ebe boot. Mundu ne’e dadaun iha risku boot ba umanidade, disaster ekologiku, hanesan hamlaha, nasaun ilha balun hahu lakon/ mout no nia  mundu nia ezistensia rasik. Risku ida ne’e mai husi interese ema, kompania no nasaun riku sira ne’ebe fo importansia deit ba sira nia lukru ekonomia rai-laran duke vida populasaun mundu ne’e nian.

Sientifiku barak mak deklara ona sira nia peskiza kona-ba mundu ida ne’e no nia emar sira nia vida. Kondisaun sira ne’ebe hadalan ba estraga mundu ne’e sei la bele muda, bainhira ema, kompania no nasaun industrializadu sira sei kontinua aumenta sira nia emisaun ba atmosferu mundu.

Mundu ne’e sei bele aguenta ba tinan barak tan no garantia katak ema hotu-hotu sei iha oportunidade atu moris no hamoris sira nia jerasaun, karik ema-hotu hotu konsiente katak redusaun ba emisaun gas estufa nian tenke minimiza, stilu moris ema nian tenke hetan mudansa.

Timor-Leste agora dadaun mos sai ona nasaun produtor mina-rai iha mundu no mos  sae ona nudar nasaun ne’ebe suporta ba emisaun iha mundu. Dezenvolvimentu rai laran nian mos hadalan ita ba estragus ambiental no polusaun.

Realidade ohin loron iha Timor-Leste  mos hatudu hela ba ita katak risku ba hamlaha, risku hasoru umanidade no ezistensia umanu nian hakbesik mai ita dadaun. Tempu udan la tuir nia tempu, bai-loron naruk, dezastre naturais akontese bei-beik, produsaun agrikultura menus no hetan estagus, bee matan barak mak hahu maran, tasi ninin barak mak naksobuk (abrasi zona kosteira) no seluk tan.

Fenomena sira ne’e tenke hetan atensaun husi ema hotu-hotu, ita hotu tenke konsiente katak “Mundu ida ba ita hotu” mai ita hotu hodi salva ezistensia mundu ida ne’e ba ita nia oan no jerasaun futuru sira.

Tamba ne’e, ami husi Movimentu ba Justisa Klimatika iha Timor-Leste husu no ezizi ba:

• Nasaun industrializadu sira atu hamenus sira nia emisaun gas estufa nian to 40-45% iha 2020 no 80-85% iha 2050 bazeia ba relatoriu IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change)
• Nasaun Industrializadu liu-liu Estadu Unidus, Uniaun Europa, Australia, Xina, Japaun no sira seluk atu konsiente ba populasaun mundu ne’e nian tomak, hodi fo antensaun ba normalizasaun gas estufa nian hodi mantein iha 350ppm.
• Nasaun Industrializadu sira hodi fo reparasaun no kompensasaun ida ne’ebe igual  ba estragus ambiental ne’ebe sira halo durante ne’e.
• Nasaun industrializadu sira atu mobiliza no inisia utilizasaun enerzia renovavel ne’ebe familiar ho ambiente inklui mudansa ba sistema moris ne’ebe durante ne’e eziste no estraga ambiente.
• ONU ne’ebe durante ne’e fasilita konvensaun ba mudansa klimatika nian atu pro ativu hodi fo presaun no resolusaun ida hodi hatan ba situasaun emerjensia mundu nian. No mos resolusaun atu hapara no hakotu imediatamente teknolozia no pratika dezenvolvimentu nian ne’ebe estraga ambiental.
• ONU, liu-liu iha konceilho Seguranca atu hasai resolusaun kontra nasaun ne’ebe halo polusaun grave to’o nivel sub-regional ka regional nudar krime sira kontra umanidade.
• Governu Timor-Leste atu konsiente mos ba nia povo rasik, hodi alkansa politika dezenvolvimentu ida ne’ebe sustentavel, renovavel no familiar ba ambiental.
• Governu Timor-Leste ne’ebe asina ona Protokolu Kyoto atu implementa rekomendasaun no klausa sira ne’ebe protokolu ne’e hateten.
• Sosiedade tomak iha mundu ne’e atu konsiente katak hamenus emisaun no mudansa ba stilu moris nian sei halo ita atu salva ita nia mundu ida ne’e.
• Governu Timor-Leste atu hapara osan boot ba projektu oleu pezadu nebe estraga rai no meiu ambiente, hodi tau orsamentu diak liu ba dezenvolve no promove energia nebe diak ba meiu ambiente hanesan energia husi anin, bee, loromatan, biogas no energia renovavel sira seluk.

A Luta Kontinua

Movimentu ba Justisa Klimatika
Haburas Foundation, La’o Hamutuk, no ativista no individual sira seluk.