Deklarasaun husi MKOTT ba Governu Australia no Timor-Leste

Link to this blog in English

Ohin, loron 22 Marsu, ema rihun balun halo manifestasaun pasifiku iha Embaixada Australia nia oin iha Dili. MKOTT, nudar organizador ba manifestasaun ida ne'e, fo sai deklarasaun rua -- ida ba Governu Australia no ida ba Governu Timor-Leste. Bele hetan foto tan no arkivu PDF sira iha http://www.laohamutuk.org/Oil/Boundary/CMATSindex.htm#Mar16Demos.

Movimentu Kontra Okupasaun Tasi Timor

Rua dos Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste

Tel: +670-7734-8703   email: zebdiaz@gmail.com

Deklarasaun ba Governu Australia

Movimentu Kontra Okupasaun Tasi Timor (MKOTT) nudár movimentu sosiál ida hosi ativista, estudante, eis rezisténsia no indivíduu sira ne’ebé halo advokasia ba prosesu legal, judisiál no diplomátika entre Governu Australia no Timor-Leste atu hetan solusaun ida ne’e justu kona-ba fronteira maritima entre rai rua nian.

MKOTT hare katak Timor-Leste mak nudár viziñu ida ne’ebé besik liu ho Australia. Durante dékada sira iha pasadu, povu hosi rai rua ne’e iha ona relasaun ida ne’e di’ak.  Iha Segundu Guerra Mundial, Timor oan barak mak fó apoiu ba Australia no sakrifiika Timor oan sira nia vida liu 40,000 ne’ebé mak mate tanba Australia mai hodi uza illa Timor nudár baze defeza hodi kontra Japaun. Nune’e mós, iha 1999 Australia fó suporta hodi ajuda hakotu brutalidade militár Indonézia sira.

Infelizmente, istória hosi relasaun di’ak sira iha pasadu ne’e sai fitar tiha tanba polítika Governu Australia ne’ebé halo okupasaun ilegál ba territóriu maritima Timor-Leste nian tanba interese atu hetan riku soin hosi nasaun ki’ik ida ne’e. Tanba ne’e, ohin loron, MKOTT mai fali hodi manifesta espresaun justisa ba delimitasaun fronteira maritima ida ne’ebé justu ba povu Timor-Leste.

MKOTT nia espresaun ba ezisténsia sira mak hanesan tuir mai:

1. Australia tenke fila fali ba mekanizmu rezolve disputa fronteira maritima tuir Tribunal Justisa Internasionál no Tribunal Internasionál ba Lei Tasi nian.
2. Governu Australia tenke respeita direitu povu Timor-Leste nian iha Tasi Timor tuir lei internasionál ba tasi nian (UNCLOS)
3. Governu Australia tenke halo negosiasaun ida ne’ebé onestu no nakloke kona-ba fronteira maritima, no la'os de’it atu ko’alia de’it asuntu relasaun bilateral enjeral.
4. Governu Australia tenke hapara ona nauk rekursu povu Timor-Leste, ne’ebé halakon tiha oportunidade moris di’ak ba feto, labarik no mós ema vulneravel sira iha Timor-Leste.

Aleinde ezisténsia sira iha leten, iha biban ida ne’e, MKOTT mós husu ba povu Australia, nudár povu ida ne’ebé iha ona maturidade no sivismu ida ne’ebé maka’as ona atu:

1. Ezije hodi hamriik iha povu Timor-Leste nia sorin ba luta libertasaun soberania nian, ne’ebé ita-boot sira hatudu ona durante okupasaun Indonézia nian.
2. Tulun ita-boot sira nia Governu atu respeita povu Timor-Leste nia direitu, liu hosi deside fronteira maritima ida ne’ebé justu tuir prinsipiu direitu internasionál nian.
3. Ajuda ita-boot sira nia polítika rai laran, atu sai demokrátiku liu, respeita lei no direitus umanus, hodi halo Australia sai ezemplu nasaun ho sistema demokratizasaun iha rejional ne’ebé nasaun seluk bele banati tuir.

VIVA TIMOR-LESTE
VIVA POVU MAUBERE
VIVA MOVIMENTU KONTRA OKUPASAUN TASI TIMOR

Mandatu MKOTT ba Governu Timor-Leste

Movimentu Kontra Okupasaun Tasi Timor (MKOTT) nudár movimentu sosiál ida hosi ativista, estudante, eis rezisténsia no indivíduu sira ne’ebé halo advokasia ba prosesu legal, judisiál no diplomátika entre Governu Australia no Timor-Leste atu hetan solusaun ida ne’e justu kona-ba fronteira maritima entre rai rua nian.

Nudár movimentu sidadania ida, naun partisan, MKOTT iha responsabilidade mós atu defende povu Timor-Leste nia direitu atu iha asesu ba distribuisaun rekursu estadu nian ne’ebé justu, no mós defende direitu povu atu hatene transparénsia no kontabilidade hosi nia ukun na’in sira. MKOTT fiar katak povu Timor-Leste mak tenke sai benefisiariu loloos no autór ida ne’ebé determina nia ukun na’in sira nia desizaun.

Istória hatudu ona katak, dezde hosi UNTAET nia administrasaun to ohin loron, ukun na’in Timor-Leste nian prefere de’it oinsá atu fahe osan ho Governu Australia ne’ebé kompañia petróleu sira selu hosi esploita ita nia mina-rai no gas iha Tasi Timor, duke hili ita nia soberania.
MKOTT rekoñese katak situasaun ekonomia ne’ebé fraku dezde restorasaun independénsia iha tempu ne’ebá obriga Timor-Leste hodi rende ba presaun Australia hodi asina tratadu no akordu sira ne’ebé la justu mai Timor-Leste, tanba ita foin sai hosi konflitu ida ne’ebé maka’as, ne’ebé liu 80% ita nia infrastrutura sira ne’e hetan estragu. Estadu nia finansa sai maka’as iha tinan balu hafoin ne’e, no MKOTT la konkorda bainhira Timor-Leste no Australia asina no ratifika Tratadu CMATS iha 2006 no 2007.

Dezde 1999 to ohin loron, Australia goza ona besik biliaun $5 hosi reseita petrolíferu no gas hosi kampu mina-rai sira iha Tasi Timor ne’ebé loloos pertense mai Timor-Leste. Sira hetan osan hirak ne’e hosi kampu sira Elang Kakatua, Bayu-Undan, Laminaria-Corallina, Buffalo no Kitan, ne’ebé maioria kampu sira ne’e maran ona. Maizumenus restu 7% hosi rezerva kampu Bayu-Undan ne’e sei maran la kleur tan.

Iha rai laran, Governu Timor-Leste mós gasta ona liu biliaun $7 hosi ita nia rekursu naturais ne’e, no ohin ita sei iha biliaun $16 iha ita nia Fundu Petrolíferu. MKOTT hare katak riku-soin úniku ida ne’e tenke jere ho di’ak atu benefisia jerasaun ohin no futuru. Bainhira ita nia ekonomia sai forte, ne’ebé la depende ba mina-rai, la depende ba importasaun, povu sei iha kampu servisu, ekonomia uma kain sei hadi’ak no mós sei ajuda Governu hodi benefisia nia feto ho mane, labarik, no mós ema vulneravel sira hotu. MKOTT fiar katak, ekonomia ida ne’ebé forte sei halo pozisaun Timor-Leste nian sai maka’as liu tan bainhira halo negosiasaun ho Australia kona-ba fronteira maritima.

Tanba ne’e, ohin, iha povu barak nia oin, MKOTT fó mandatu ba Governu Timor-Leste:

• Atu defende soberania uluk liu duke osan, projetu ka benefísiu doadór nian hosi Australia
• Atu uza rekursu povu nian ne’e ba povu hotu nia bens star, garantia moris ne’ebé ekilíbriu ba ema hotu
• Atu kontrola nia polítika finansa públiku nian atu la fakar osan arbiru, ne’ebé benefisia ema uitoan
• Atu promove transparénsia no kontabilidade kona ba desizaun públiku nian tomak ba povu Timor-Leste nudár na’in ba rai ida ne’e.

Nudár movimentu sosiál, MKOTT promete sei tau matan ba mandatu ida ne’e, nudár parte ida hosi ami nia obrigasaun sidadania atu defende interese povu Timor-Leste nian tuir Konstituisaun RDTL nian.